شبکه بهداشت و درمان فومن

چاقی بیماریست ، حتی در کودکان !

امروزه اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از مشکلات تغذیه ای در جهان مطرح است. بر اساس اطلاعات

بر اساس اطلاعات موجود ، شیوع چاقی در کودکان در سال 1394 نسبت به سال 1359 در کشور حدود 3 برابر شده است.

کم تحرکی و دریافت مواد غذایی کم ارزش )قند، چربی، شکر( و پر انرژی و عادات نامناسب در زندگی کودکان، آنها را به سمت اضافه وزن و چاقی می برد.

اضافه وزن و چاقی در کودکان زمینه ساز ابتلا به بیماری های متعدد از جمله بیماری های قلب و عروق، دیابت، پرفشاری خون، افزایش چربی های خون، بیماری های کبدی و بیماری های تنفسی می باشد. عارضه مهم دیگر چاقی کودکی، ارتباط آن با چاقی بزرگسالی است. اغلب کودکان چاق امروز بزرگسالان چاق آینده خواهند بود به طوری که 40 تا 90 درصد کودکان چاق در بزرگسالی نیز از چاقی رنج خواهند برد. عوامل ارثی، عادات مربوط به شیوه زندگی، مصرف غذاهای آماده و تنقلات کم ارزش، کاهش فعالیت بدنی ) استفاده بیش از حد از کامپیوتر، تماشای تلویزیون به مدت طولانی و... ) کاهش فرصت های بازی در خارج از منزل ، مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده و رفتار های غذایی افراد خانواده به ویژه مادران و الگوپذیری کودکان از رفتارهای غذایی در محیط خانه و مهد کودک در بروز اضافه وزن و چاقی کودکان موثرند. نتایج برخی مطالعات نشان داده است که خطر چاقی در کودکان و نوجوانانی که 5 ساعت در روز تلویزیون تماشا می کنند ، بیش از 5 برابر کودکان و نوجوانانی است که تلویزیون نمی بینند یا حداکثر 2 ساعت تماشا می کنند.

با توجه به شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و پیامدهای نامطلوب آن بر سلامت کودکان، به بیان نکاتی درخصوص مدیریت اضافه وزن و چاقی کودکان از طریق تشریح شاخص ارزیابی وضعیت وزن کودکان ، توصیه های تغذیه ای و فعالیت بدنی جهت پیشگیری و کنترل اضافه وزن و چاقی می پردازیم.

شاخص تعیین کننده اضافه وزن و چاقی در کودکان

برای شناسایی کودکان دچار اضافه وزن و چاقی از شاخص وزن برای قد استفاده می شود که بر اساس امتیاز Z طبقه بندی می شود. تفسیر این نمودار به شرح ذیل می باشد:

شاخص توده بدن برای سن	Z- score
چاق	بالای 3
اضافه وزن	بالای 2 تا 3
درمعرض خطر اضافه وزن	بالای 1 تا 2
طبیعی	از 2- تا 1
لاغر	از پایین 2- تا 3-
خیلی لاغر	پایین 3-

توصیه های تغذیه ای در پیشگیری و کنترل اضافه وزن و چاقی کودکان

تغذیه انحصاری با شیر مادر در 6 ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک از اهمیت ویژه ای برخوردار است . چاقی از خطرات استفاده از تغذیه مصنوعی در این سنین می باشد.

در کودکان 6 تا 12 ماهه در صورتی که روند رشدشان بیشتر از طبیعی است، لازم است مقدار مصرف روغن یا کره را در غذای کودک کمتر شده و شکر نیز به غذاهای کودک ( به جز فرنی ) اضافه نشود.

در کودکان بالای یک سال به نکات زیر توجه شود :

مصرف روزانه صبحانه به عنوان یکی از سه وعده اصلی غذایی

مصرف روزانه حداقل دو میان وعده غذایی مناسب مانند میوه، نان و پنیر

خودداری از وادارکردن کودک به خوردن و آشامیدن

خودداری از دادن غذا یا تنقلات هنگام تماشای تلویزیون. معمولا هنگام تماشای تلویزیون ، احتمال زیاد خوردن

بیشتر است.

خودداری از وادار کردن کودک به اتمام غذا

ندادن شکلات و شیرینی به عنوان پاداش به کودک

محدود کردن مصرف غذاهای پرچرب. به جای سرخ کردن، غذاها را به شکل بخارپز، آب پز و تنوری تهیه کنید. مثلا به جای سیب زمینی سرخ کرده ، سیب زمینی تنوری به او دهید.

محدود کردن تنقلات پرکالری و پر چرب مانند چیپس، پفک، شکلات، کیک های خامه ای و شکلاتی، بستنی ، شیرکاکائو و ...

به جای شیرینی خامه ای و کیک های خامه دار، ژله ای و مربایی که کالری زیادی دارند، شیرینی ها و کیک های ساده به مقدار کم به کودک بدهید. در صورت مصرف شیرینی و کیک خامه ای سعی کنید بخش عمده خامه ، ژله یا مربا از شیرینی جدا کنید.

نوشیدن آب یا دوغ کم نمک و یا آبمیوه طبیعی و بدون قند به جای نوشابه های گازدار، آب میوه های صنعتی و ماءالشعیر و انواع شربت ها

مصرف شیر و لبنیات کم چرب برای کودکان بزرگتر از دو سال از شیرهای کم چرب ( کمتر از 1.5 % ) ، ماست کم چرب به جای ماست خامه ای و پنیر کم چرب به جای پنیر خامه ای استفاده شود.

به جای شیرهای پاستوریزه طعم دار که مقدار زیادی شکر به آن اضافه شده است کودک را تشویق کنید از شیر ساده استفاده کند. در صورت تمایل می توانید با افزودن یک قاشق مرباخوری کاکائو و مقدار خیلی کمی شکر به یک لیوان شیر، برای کودک شیر کاکائوی کم شیرین درست کنید.

مصرف میوه یا آب میوه تازه و طبیعی به جای آب میوه آماده و شربت

استفاده کافی روزانه از سبزی های تازه یا پخته و میوه تازه در برنامه غذایی کودک

مصرف غذاهای فیبر دار ) از قبیل بیسکوئیت سبوس دار، خشکبار و میوه های خشک، میوه ها و سبزی های خام مثل هویج، کاهو ، کرفس، گل کلم و... )

انواع مغز دانه هاو پسته ، بادام، گردو ، فندق ، تخمه ها میان وعده های سالم و با ارزش تغذیه ای هستند که می توانند جایگزین چیپس و پفک شوند ولی مصرف مغز دانه ها هم باید محدود باشد چون حاوی چربی زیادی هستند و منجر به افزایش انرژی

دریافتی کودک می شوند.

محدود کردن مصرف کره، سرشیر، خامه و سس مایونز ) می توان با استفاده از ماست، آبلیمو و روغن زیتونبرای سالاد سس تهیه کرد( و یا از سس های رژیمی و کم چرب استفاده کرد.

محدود کردن غذا خوردن در خارج از منزل. کمتر از رستوارن ها استفاده شود ) از ماهی یکبار بیشتر نشود. (

اصلاح عادات غذایی والدین

اطمینان از اینکه کودکان به طور منظم و در محیطی آرام غذا میخورند )مخصوصا صبحانه(.

از خوردن غذاهای آماده مثل سوسیس، کالباس و ساندویچ ها حتی الامکان خودداری شود.

زمان خواب کودک منظم باشد )مثلا ساعت 33 شب تا 6 صبح(کودکی که به موقع بخوابد برنامه غذایی اش نیز به موقع انجام می شود. برنامه صبحانه، ناهار و شام و میان وعده ها سر ساعت و منظم می شود.

غذا در ظرف کوچکتری به کودک داده شود.

مواد غذایی نامناسب مانند نوشابه ،چیپس، شیرینی و امثال آنها، خریداری نشود.

به جای نوشابه های گازدار می توان از نوشیدنی های سالم تر مثل انواع شربت های خانگی )کم شیرین( استفاده کرد. مثل شربت سکنجبین و یا با استفاده از عرقیات سنتی شربت کم شیرین برای کودک تهیه کرد.

برای میان وعده کودک از میوه ها و سبزی های تازه استفاده شود. هویج، خیار ، گوجه فرنگی، ساقه های کرفس، گل کلم و انواع میوه ها بعنوان میان وعده به کودک داده شود.

از مصرف بی رویه انواع شیرینی ها، شکلات ها ، آب نبات ها ، کیک های شکلاتی، بیسکوئیت های کرم دار و بستنی ها ، نوشدنی هایی که قند افزوده دارند باید اجتناب شود.

در میان وعده ها از نان و پنیر کم نمک، انواع میوه ها و سبزی های تازه، میوه های خشک، آب میوه طبیعی، مغزها مانند پسته، گردو و بادام کم نمک به جای انواع شیرینی ها، کیک ها، شکلات ها و دسرهای شیرین و آب میوه های صنعتی که قند افزوده دارند استفاده شود.

از دادن شکلات و شیرینی به عنوان پاداش یا جایزه به کودک خودداری شود.

گوشت های کم چرب مانند مرغ بدون پوست و ماهی به جای گوشت های پرچرب و گوشت قرمز استفاده شود.

افزایش فعالیت بدنی روزانه کودک

انجام فعالیت بدنی روزانه مثل پیاده روی، دوچرخه سواری، بازی با سایر کودکان به مدت 60 دقیقه در روز.

تشویق کودک به استفاده از پله به جای آسانسور و راه رفتن.

استفاده از مشارکت کودک در انجام کارهای روزمره منزل مانند نظافت خانه.

تشویق کودک به بازی هایی که نیاز به فعالیت بدنی و تحرک دارد.

کودکان بهتر است تشویق به افزایش فعالیت فیزیکی برای کمک به کنترل وزن آنها شوند )به علت مزایای دیگر سلامتی مثل کاهش دیابت نوع 2، خطر ابتلا به بیماری های قلبی - عروقی )

کودکانی که دارای اضافه وزن یا چاق می باشند، نیاز به فعالیت ورزشی بیشتر از 60 دقیقه در روز دارند؛ اما بهتر

است این زمان به تدریج اضافه شود.

والدین بهتر است در مورد رفتارهای نشسته کودک که نباید بیشتر از 2 ساعت در روز باشد، توجه کنند. کودک نباید

بیشتر از 2 ساعت در روز به امور کم تحرک )تماشای تلویزیون، استفاده از کامپیوتر و بازی های ویدیویی( بپردازد.

بهتر است به کودکان فرصت و پشتیبانی برای فعالیت بیشتر در روز داده شود )مثل پیاده روی، دوچرخه سواری، استفاده از پله و بازی های فعال )

انتخاب فعالیت بهتر است با نظر کودک انجام گیرد و با سن کودک مناسب باشد که توانایی و اعتماد به نفس آن را داشته باشد.

تشویق خانواده به تلاش برای انجام فعالیت های بیشتر؛ مثلا تمام پیاده به خرید رفتن و یا پیاده رفتن به پارک